«ТОРПЕДО» ФЕНОМЕНІ

Көптеген онжылдықтар бойы қыркүйектен бастап наурызға дейін спорт сарайының стендтері хоккей командасының жанкүйерлерінің айқайынан жарылды. «Торпедо»-Өскеменнің мақтанышы, бұрынғы Кеңес елінің хоккей әлеміндегі сенсациясы. Ал команданы қалыптастыру, кейіннен хоккейді, соның ішінде балаларды дамыту бастауында Үлбі металлургиялық зауыты мен оның басшылары тұрды.

ШАЙБА ДОПТАН ТУАДЫ

Шағын қалаға 50-жылдардың басында құпия зауытына Одақтың барлық бұрыштарынан жас мамандар жаппай келе бастады. Жастар қайда болса -спортта сонда. Футбол, волейбол, баскетбол және әрине, хоккей ойнады. Жас селекционерлер тез арада команданы ұйымдастырды, олар «Торпедо» деп атады, алайда хоккей алдымен «орысша» болды – доппен, ал команда поганкада жаттығатын. Алғашқы хоккейшілердің бірі Новосибирскіден келген Виталий Татаринов болды. 1954 жылы сәуір айында спорт конструкторы Леонид Кошманов Ленинградтан түрлі спорттық жабдықтарды, соның ішінде хоккей амунициясын алып келді.

1955 жылы зауытқа Электросталидтен әкесі мен ұлы Иван және Николай Коняхиндер келді. Ұлы шайбалы хоккейден бірінші спорттық разрядқа ие болды. Ал Иван Коняхин «Торпедоның»алғашқы бапкері атанды.

«Біздің хоккей» кітабының авторларының сөзін келтіремін: «кәсіби спортшылар әлі жоқ екенін атап өткен жөн... Мұзға зауыт ауысымын қорғаған жігіттер шықты, ал олардың қарсыластары әріптестері болды...».

Тархов ЖӘНЕ Баулин

Средмашпен байланысты кәсіпорындарының командаларымен ойындар Торпедоға тез тәжірибе жинауға мүмкіндік берді, ал жаттығулар тұрақты түрде бола бастады. 1961 жылы Новосібірден зауытқа 5 кәсіби хоккейші келді. Олардың қатарында қазір қақпашылардың танымал жаттықтырушысы Юрий Тархов болды. Юрий Петрович еске түсіргендей, «Торпедо» сапында ол 5 жыл ойнады, содан кейін жарақат алған соң ҮМЗ слесарь-жөндеушісі жұмысын үйлестіре отырып, жаттықтырушы болды. Ал сәл кейінірек балалар хоккейіне ауысты.

Дегенмен, Өскемен хоккейінің қалыптасуы 1964 жылы тәжірибелі ойыншы және жаттықтырушы Юрий Баулиннің келуімен байланысты. Ресми түрде зауытта жаттықтырушы лауазымы болған жоқ, ал Юрий Николаевич аппаратшы болып қабылданды. Команданы басқару Мәскеулік ойын жаттықтырушысының қолына өткен уақытты Өскемен хоккейі тарихының бастауы деп санауға болады. Танымал Торпедо стилінің пайда болуы. Зауыттың шақыруымен командаға ҮМЗ қызметкерлері болып есептелетін кәсіби ойыншылар келе бастады. Оларды зауытқа аппаратшылар, металлургтер, содан кейін әртүрлі цехтарға спорт нұсқаушылары ретінде қабылдады.

МҰЗ РЫЦАРЛАРЫНА АРНАЛҒАН САРАЙ

А. Шевченконың « Шайбу-уу!» кітаптан алынған Юрий Баулиннің естеліктері бойынша «...зауыттың басқару буынындағы мамандар біздің мәселелерімізді өте мұқият түсінді... сол кездегі ең маңыздысы – заманауи спорт кешенінің құрылысы». Хрущевтің мәдени нысандарды салуға тыйым салу туралы үлкен бұйрығын бұза отырып, шағын қалада үлкен спорт ғимаратын салу басшылыққа қымбатқа түсуі мүмкін еді. Бірақ 1969 жылы Е. П. Славскийдің қолдауымен жаңа, заманауи спорт сарайы хоккейшілерді жабық мұзға жібереді.

ЖЕҢІС ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ БІРІНШІ ЧЕМПИОНАТЫ

1957 жылы Алматыда Қазақстанның алғашқы чемпионаты өтті. Құрамында 10 спортшы-қызметкері бар Үлбі «Торпедосы» жарысқа барды, команда күміс медальға ие болды.

Үлкен хоккейдегі бірінші маусымды («А» класы, екінші топ, бірінші кіші топ) Торпедо 1964/65 жылдары өткізді. Ал бұған дейін өскемендіктер өздері үшін түрлі дәрежедегі турнирледе өнер көрсетудің қомақты тәжірибесін алып үлгерген. Олар Республикалық біріншіліктеріне, КСРО халықтарының спартакиадасына қатысты, «Б» сыныбында ойнау құқығына ие болды және одан әрі «А»сыныбына барды. 70-ші жылдардың басында Кеңес Одағының Батыры Төлеген Тоқтаровтың құрметіне турнир-мемориал өткізіле бастады. 1980 жылдан бастап Торпедоның салтанатты шеруі басталды. Мәскеулік ЦСКА, «Динамо», «Спартак» клубтарындағы жеңіс, сенсация ретінде қабылданбады.…

АЛТЫН ШЛЕМ НЕМЕСЕ ӨЗ ХОККЕЙШІЛЕРІН ТӘРБИЕЛЕУ

1969 жылдың наурыз күні Спорт сарайы мұз үстіне аула қораптарында ойнап жүрген балаларды кіргізді. Сол кездегі жаттықтырушылар құрамы өз хоккейшілерін өсіріп, оларды Өскемен хоккейінде ойнауды үйрету керек деп есептеді. Солардың бірі Юрий Тархов болды. Өз залдары, жасанды мұзы бар спорт сарайы, тәжірибелі жаттықтырушылар балалар хоккейіне айтарлықтай үлес қосып, үдеу берді.

Ал 1973 жылы Өскемен өзінің мұз айдынында Бүкілодақтық «Алтын шайба» турнирінің финалистерін қабылдады, онда жас торпедошылар қола медалін алды. Турнирге Анатолий Тарасов пен Анатолий Фирсов келді. Ал 1989 жылы Өскемен БЖСМ Кеңес Одағының үздігі деп таныды.

БАРЛЫҚ УАҚЫТТАҒЫ АҢЫЗДАР

Үлбі «Торпедо» өсірген атақты хоккейшілердің есімдері қалалық хоккей тарихына мәңгі жазылған. Олар – Николай Коняхин, Игорь Кузнецов, Евгений Поладьев, Борис Александров, Виктор мен Евгений Набоковтар, ағайынды Корешковтар, Равиль Гатаулин, Владимир Локотко, Валерий Кириченко, Вадим Тунников және тағы басқалар. Әлем, Еуропа чемпиондары, ҰХЛ ойыншылары, еңбек сіңірген спорт шеберлері және жаттықтырушылар, хоккей әлеміндегі ең танымал спортшылар -Қазақстандағы шағын қала хоккейінің тәрбиеленушілері, Жұлдыздарға қала құрушы кәсіпорын-Үлбі металлургиялық зауыты сияқты кәсіпорын қолдау көрсетті.

СЕНІМДІ ІРГЕТАС

30 жылға созылған Өскемен хоккейінің жолы ҮМЗ мен оның басшылары – директорлар Владимир Потанин, Юрий Мурин, бас инженерлер Иван Волков пен Евгений Иванов және Ефим Павлович Славскийдің толық қатысуымен өтті. Зауыт пен Ортамаштың ынтасы мен қолдауы қалалық хоккейдің дамуына үлкен үлес қосып, аңыздар өсіруге көмектесті. Өскемен хоккейінің тарихы жас үлбіліктерден, ҮМЗ жан-жақты қолдауынан басталды. Хоккей республикаға, Одаққа және әлемдік спорт қауымдастығына қадам басты. Шайбамен ойнау үшін жақсы дәстүрді жалғастыру және ірі кәсіпорынды қаржылай қолдауды – «Қазмырыш» жалғастырды. Бірақ бұл Өскемен хоккей тарихының басқа тарауы.

Мақаланы дайындау барысында пайдаланған материалдар, соның ішінде фото-сүреттер А. Шевченконың «Біздің хоккей», «Шайбу-ууу!», «Жабық металдарды жаулап алушылар» кітаптарынан, https://hctorpedo.pro сайты мен өзге ашық көздерден алынған.

Анна Чумина